Սույն հոդվածը նպատակ ունի ներկայացնելու մեր կատարած մշակութավերականգնող աշխատանքին ուղված լրջագույն աշխատության ներկայացմանը:

Աշխատանքի ծավալը հսկայական է, եթե հաշվի առնենք նրա կատարման ժամանակահատվածի սղությունը: Սակայն սա չի թոթափում մեր ուսերից պատասխանատվությունը` լրջագույնս մանրակրկտորեն ուսումնասիրելու և ներկայացնելու այն:

Պարարվեստում և առհասարակ ազգագրություն մուտք գործեցի՝ ցուցաբերելով լուրջ մոտեցում 2016 թվականին: Մեծանալով ազգայինը կրող ընտանիքում ինձ համար կարևոր էր պահպանելը և տարածելը, սովորելը և բացահայտել այն, ինչը չգիտեի:

Տարիների կուտակած փորձը ինձ տարավ դեպի «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիր դասավանդելու իմացածս և սովորել չիմացածս: Հենց այստեղել սկսեց հետազոտական աշխատանքը:

Ուսումնասիրությունը ազգային մշակույթի գոհարների հետ բավականին պատասխանատու հանգամանք էր և չէր կարելի անլուրջ մոտենալ, հետևապես մեկ տարի անընդմեջ ծանոթանալով Սրբուհի Լիսիցյանին իր կատարած հսկայածավալ աշխատությանը հասունացավ այն պահը երբ ձեռնարկեցի քայլ անել և ինձ համար և ինչու՞ չէ նաև այս ոլորտով հետաքրքրվողների համար անել նոր բացահայտումներ, մեզ թողնված հարստությունից: (Արմենուհի Սոկրատունի)

Սրբուհի Լիսիցյանին, իր իրականացրած գործունեությանը ծանոթացել եմ դեռ ուսանող ժամանակ։ Այն ժամանակ, երբ ծանոթացա աշխատությանը երբեք չէի մտածի, որ կգա այնպիսի ժամանակահատված, երբ ես կսկսեմ ուսումնասիրել տվյալ աշխատությունը։ Այդ ժամանակ այն ընդունեցի որպես տվյալ օրերին հանձնարարված դաս և սահմանափակվեցի այդքանով։
Աշխատությամբ սկսեցի հետաքրքրվել սկսած այն ժամանակ, երբ անցա վերապատրաստման փուլերից մեկը Ազգային երգ ու պարի ակադեմիայում։ Որտեղ խոսվում էր Լիսիցյանի աշխատության մասին և որտեղ ցուցադրվեց իր աշխատություններից մեկը։ Այդ ժամանակ սկսեցի փոքր ուսումնասիրություններ անել, թե համացանցից, թե գրադարաններում առկա գրքերից, թե ընկերներիս ունեցած տեղեկություններից։
Այնուհետև մասնակցեցի «Նարեկացի» արվեստի միությունում տեղի ունեցող «Կաքավագիր» նախագծային ակումբի շնորհանդեսին։ Որտեղ մեզ նվիրեցին «Պարագրաֆ» գրքույկը։ Ինչը հետաքրքրությունս էլ ավելի մեծացրեց։ Գրքույկի մասին պատմեցի Արմենուհի Սոկրատունուն և որոշ ժամանակ անց հենց նրա առաջարկով որոշեցինք Լիսիցյանական օրերի շրջանակում ներկայացնենք «Կինետոգրաֆիա» նախագիծը։ (Մերի Գարեգինյան)

Կինետոգրաֆիան վերականգման հիմանակետ

Մերի Գարեգինյանի հետ ձեռնամուխ եղանք զարկ տալու այս հետազոտությանը: Նախ ուսումնասիրելով հատորները, յուրացնելով նյութը կրթահամալիրի օրացույցով հաստատված Լիսիցյանական օրերի ընթացքում ներկայացրեցինք «Կինետոգրաֆիայի ուսումնասիրում-ներկայացում» նախագիծը։ Նախագիծը ներկայացնելուց առաջ սկսեցինք կինետոգրաֆիայի նշանների ուսումնասիրում։ Աշխատանքը բավականին բարդ էր, ուսումնասիրելուց հետո սկսեցինք յուրացնել նշանները և հետագայում ավելի հստակեցրեցինք մեր նախագիծը։ Նախագծի շրջանակներում ներկայացրեցինք Սրբուհի Լիսիցյանի մասին և հետո արդեն կինետոգրաֆիայի։  Նախագծի նպատակն էր ուսումնասիրել, ներկայացնել, ծանոթացնել Սրբուհի Լիսիցյանի կողմից ստեղծած շարժման գրառման համակարգը։ Այն դարձնել արդիական, հասանելի դրաձնել սվորողներին, բացահայտել լիսիցյանական գրառման «գախտնագրերը»։  Կինետոգրաֆիայի համակարգը ցուցադրելով,  խոսել ենք  դրա ստեղծման կարևորության, պահպանման և կիրառման մասին։

Տվյալ նախագիծը մշակելուց և ներկայացնելուց հետո դեռևս հստակ չէինք պատկերացնում մեր հետագա քայլերը։ Աշխատանքը իրականացնելը բավականին բարդ և ինչ-որ տեղ նաև ռիսկային էր։ Սակայն որոշեցինք շարունակել և ավելի զարգացնել մեր աշխատանքը, քանի որ այն նաև մոտիվացնում էր մեզ ինքնակրթվելու միտումով։ Ամիսներ շարունակ մենք ժամանակ առ ժամանակ վերադառնում էինք աշխատությանը նորից ուսումնասիրում այն և ավելի յուրացնում նշանների համակարգը, կատարում ուսումնասիրություններ արդեն առակա համակարգերով։

Բազմաթիվ ուսումնասիրությունների ընթացքում միտք առաջացավ պարի վերականգման։ Որոշեցինք, որ վերականգման աշխատանքներին պետք է մասնակցեն նաև սովորողները։ Դասերի ընթացքում ներկայացնելով աշխատության մասին ձևավորեցինք կինետոգրաֆների խումբ և սկսեցինք մեր բազմաբովանդակ աշխատանքը։ Սովորողները նախ մեր օգնությամբ յուրացրեցին շարժման գրառման համակարգը, որից հետո սկսեցինք ընտրված պարի վերականգման աշխատանքները։ Պարի ընտրությունը նույնպես բարդ էր, փնտրում էինք գտնում էինք բազմաթիվ պարեր, բայց որոշեցինք ներկայացնել վանի տարածաշրջանի «Սարը սարին հակվեց» պարերգը։  Պարերգը մեզ գրավեց իր երաժշտական չափով։ Մեզ հանդիպած և մեզ ծանոթ քոչարիները բոլորը դանդաղ հատվածում ունեն 2/4, 4/4 երաժշտական չափ։ «Սարը սարին հակվեց» պարերգը տարբերվում էր իր դանդաղ հատվածում ունեցած 6/8 երաժշտական չափով։

Ընտրությունը կատարելուց հետո սկսեցինք մեր պարի վերականգման գործընթացը։ Տվյալ գորընթացում ունեցել ենք բազմաթիվ դժվարություններ, որոնց հաղթահարմանը օգնել են սովորողները՝ կինետոգրաֆների խումբը։

Ողջ ընթացքում ունեցել ենք շարժումների հստակեցման, հաշվի համապատասխանեցման, զսպանակների տարբերության դժվարություններ։ Կան շարժումներ որոնք կարողացել են գաղտնազերծել հենց սովորողները։ Ունեցել ենք շատ կարճ բայց բովանդակալից ժամանակահատված։ Ժամանակի սղությամբ պայմանավորված հասցրեցինք վերծանել միայն պարի դանդաղ հատվածը և այն ներկայացնել «Ձոն» ստուգատեսի ընթացքում։ Պարը վերծանելուց հետո իրականացվեց պարի ձայնագրման աշխատանքները կրթահամալիրի ձայնագրման ստուդիայում, ձայնագրող՝ Էմիլ Զաքարյան, դուդուկահար՝ Արտուր Գեվորգյան, հարվածային՝ Լաերտ Գրիգորյան։ Եվ այն ներկայացրեցինք կրթահամալիրի շրջանակներում։
Լիահույս և պատրաստակամ ենք էլ ավելի զարգացնելու մեր նածագիծը, շարունակելով հենց «Սարը սարին հակվեց» պարերգի արագ մասի վերծանմամբ՝ համագործակցելով այլոց հետ։

Նախագիծը մեզ հնարավորություն տվեց բացահայտել շարժման գրառման համակարգը, այն ներկայացնել սովորողներին։

Նրանց հնարավորություն տվեց բացահայտել և Սրբուհի Լիսիցյանին և իր կատարած աշխատանքը։ Մեզ՝ Կինետոգրաֆներիս խմբին ինքնակրթեց, մոտիվացրեց, բացահայտեց, ընկերացրեց։

Այս ամենից կարելի է եզրակացնել, որ պարը սահմաներ չի ճանաչում և միավորում է բոլորին։

Գրականության ցանկ

• <<Պարագրաֆ Հայոց պարի աղթագիրք>>
• Ս․ Լիսիցյան հատոր 1,3
• Србуи Лисицян том 1,2,3

Հոդվածի հեղինեակներ՝ Արմենուհի Սոկրատունի, Մերի Գարեգինյան