Ուսումնական նյութ

Հայ ազգագրագետ, բանահավաք, արվեստաբան, պատմական գիտությունների դոկտոր Սրբուհի Լիսիցյանը ծնվել է 1893թ․ հունիսի 28-ին Թիֆլիսում, հայտնի ազգագրագետ Ստեփան Լիսիցյանի ընտանիքում։ Լիսիցյանը մանկուց առընչվել է Թիֆլիսի մշակութային կյանքին, թրծվել այդ մթնոլորտում։

1930 թվականին Լիսիցյանը հաստատվում է Երևանում։ Նրա ջանքերի շնորհիվ նույն թվականին Երևանում բացվում է «ռիթմի, պլաստիկայի և ֆիզկուլտուրայի» ուսումնարանը (հետագայում՝ «ռիթմի և պլաստիկայի ստուդիա»)։ Նա ղեկավարում է սովորողների ազգագրական համույթը և ստուդիան։ Նրա անմիջական մասնակցությամբ 1936 թվականին բացվում է պարարվեստի ուսումնարանը։ Լիսիցյանը դառնում է ուսումնարանի առաջին տնօրենը։

1930 թ․- ից սկսված Լիսիցյանը սկսում է հավաքագրել ազգագրական պարեր և թատերական ներկայացումներ։

Նա լինելով  բալետմայստեր, պատմաբան և ազգագրագետ կարողացավ արժեքավորել հայ պարարվեստն ու թատրոնը։ Նա կարողացավ ցույց տալ թե որքան խորքային է հայ պարարվեստը։

Պատահական չէ որ նրան կոչում են «Հայ պարի Կոմիտաս»։ Ինչպես Կոմիտասը այնպես էլ նա կարողացավ ուսումնասիրել և իր կողմից ստեղծված գրառման համակարգի միջոցով գրառել դեռ վաղ անցյալում գոյություն ունեցող հայկական պարանմուշները։

1940 թ․-ին Լիսիցյանը Մոսկվայում հրատարակեց իր «Շարժման գրառում (կինետոգրաֆիա)» գիրքը, որում ներկայացված համակարգը մինչ օրս միակն է հետխորհրդային ողջ տարածքում և թերևս համակարգերից ամենաանթերին։ Մինչ այդ նման փորձեր արել են 15-րդ դարում Մարգարիտա Ավստրիացու, 20-րդ դարում Ռուդոլֆ Ֆոն Լաբանի ու Անտոնին Մենյեյի կողմից, սակայն որոնք թերի էին և պարային շարժումների լիարժեք և ճշտգրիտ գրառման հնարավորություն չեին տալիս։

Կաքավագրություն (կաքավ-պար և գրություն բառերից), պարագրություն, կինետոգրաֆիա (κίνησιζ— շարժում և գրաֆիա), պարի, լայն առումով՝ շարժման գրանցում։

Կինետոգրաֆիայի հեղինակ Սրբուհի Լիսիցյանը, ահռելի բանահավակչական աշխատանք իրականացնելով հանդերձ, իր իսկ ստեղծած համակարգով հասցրեց հրապարակել ընդամենը 2 պար՝ շորոր և «Լաչինի բանա»։

Կինետոգրաֆիան ունի սակավաթիվ նշանագրերը՝24։ Լիսիցյանի շարժման ձայնագրման տեխնիկան ունի մի շարք առավելություններ։ Կինետոգրաֆիայի նիշերը շատ պարզ ու տրամաբանական են։ Ամբողջ գրառումն ընթանում է շատ ժողովուրդների համար սովորական գրավոր ձևով՝ ձախից աջ: Շարժման ռիթմը գրառելու շնորհիվ լուծվում է երաժշտական և շարժողական տեքստերի հարաբերակցության խնդիրը։

Բայց հիմնական հայտնագործությունը տարածության մեջ մարմնի դիրքի թղթի վրա մաթեմատիկորեն ճշգրիտ ամրագրման սկզբունքն է՝ ըստ հետևյալ չափորոշիչների՝ երկարություն, լայնություն և բարձրություն, որոնք  համարվում են երկրաչափական հարթություններ։ Նոր մեթոդիկան հնարավորություն է տվել հեշտությամբ վերլուծել շարժումը ամբողջությամբ, և յուրաքանչյուր առանձին հաշիվներում։

Սրբուհի Լիսիցյանի Կինետոգրաֆիա համակարգի հիմնաքարերից են շարժման գրառման նշանները:

 Ս. Լիսիցյանը կարեւորել է նաեւ շարժման գրառման նշանների ճշգրիտ չափսերը, որոնք նույնպես ներկայացված են իր գրքում:

 Հայկական պարերին բնորոշ կինետոտակտի գծագրերում առանձնանում են վեց հիմնական բաղադրիչներ ՝ «Երաժշտություն», «Ռիթմ», «Գլուխ, իրան, ձեռքեր», «Ոտքեր», «Զսպանակներ», «Ոտնահետքեր»: Կաքավագրի սկզբում մարմնի ելման դիրքը եւ երաժշտական առանձնահատկությունները ներկայացվում են վերոնշյալ բաղադրիչների միջոցով: Կինետոտակտը սկսվում եւ ավարտվում է երկու զուգահեռ ուղղաձիգ գծերով եւ վերջակետի նշանով: